NGHỆ THUẬT TRÒ CHUYỆN CÙNG TUỔI TEEN ĐỒNG HÀNH CHỨ KHÔNG KIỂM SOÁT
Tuổi vị thành niên là giai đoạn trẻ bước vào hành trình trưởng thành mạnh mẽ nhất: các em muốn tự quyết, muốn được tôn trọng, nhưng vẫn cần sự nâng đỡ tinh tế từ cha mẹ. Nhiều phụ huynh yêu thương con nhưng vô tình rơi vào kiểm soát quá mức, khiến trẻ thu mình, né tránh chia sẻ hoặc phản kháng. Vậy làm thế nào để đồng hành cùng con, vừa giữ kết nối, vừa hiểu nhu cầu phát triển của con?
1. Kiểm soát và đồng hành – khác biệt ở đâu?
Kiểm soát là khi cha mẹ…
• Quyết định thay con phần lớn các lựa chọn.
• Can thiệp quá sâu vào học tập, bạn bè, cảm xúc của con.
• Ưu tiên sự “đúng – sai” hơn là hiểu con nghĩ gì và cần gì.
• Đặt câu hỏi dạng kiểm tra: “Con học bài chưa?”, “Sao lại làm thế?”.
Hệ quả: con dễ cảm thấy không được tin tưởng, mất động lực chia sẻ, hoặc phản ứng tiêu cực.
Đồng hành là khi cha mẹ…
• Tôn trọng sự lớn lên và nhu cầu riêng của con.
• Quan tâm đến cảm xúc và trải nghiệm, không chỉ kết quả.
• Đặt câu hỏi để hiểu, chứ không để đánh giá.
• Cùng con tìm hướng giải quyết thay vì chỉ trích hoặc áp đặt.
Hệ quả: con cảm thấy được thấu hiểu, tăng khả năng tự chủ, tự tin chia sẻ và hợp tác với cha mẹ.
2. Nguyên tắc lắng nghe chủ động
Lắng nghe chủ động không chỉ là nghe lời nói, mà còn là quan sát cảm xúc và thái độ của con:
• Giao tiếp bằng mắt, chú ý cơ thể: tránh vừa nói vừa cầm điện thoại.
• Phản hồi bằng đồng cảm: “Mẹ hiểu chuyện này chắc không dễ dàng đâu.”
• Tránh phán xét hoặc ngắt lời: Con cần cảm giác an toàn trước khi cần lời khuyên.
• Tôn trọng quyền riêng tư: “Con có muốn chia sẻ ngay hay sau khi nghỉ ngơi một chút?”
Khi cha mẹ tạo ra không gian an toàn, trẻ sẽ nói nhiều hơn – và thật hơn.
3. Nghệ thuật đặt câu hỏi gợi mở
Câu hỏi gợi mở giúp con suy nghĩ, tự đánh giá và chia sẻ cảm xúc:
• Câu hỏi về cảm xúc: “Hôm nay con cảm thấy thế nào khi học nhóm với bạn?”
• Câu hỏi về trải nghiệm: “Con thấy vui nhất điều gì hôm nay?”
• Câu hỏi về giải pháp: “Nếu chuyện này xảy ra lần nữa, con muốn xử lý thế nào?”
• Câu hỏi về nhu cầu: “Con muốn bố mẹ làm gì: lắng nghe, góp ý hay giúp tìm giải pháp?”
Tránh câu hỏi “đóng” hoặc mang tính kiểm tra, vì chúng dễ làm trẻ cảm thấy bị xét nét, không thoải mái chia sẻ.
4. Gợi ý thực hành cho cha mẹ
Thay câu hỏi kết quả bằng câu hỏi về cảm xúc
• Thay câu: “Sao hôm nay lại về nhà muộn?”
• Bằng câu: “Con cảm thấy thế nào khi về nhà vào giờ này?”
Câu hỏi mới tập trung vào cảm xúc – điều khiến trẻ dễ mở lòng hơn.
Thử “1 ngày không góp ý – chỉ lắng nghe”
• Không đánh giá hay sửa câu nói của con.
• Không đưa ra lời khuyên ngay lập tức.
• Chỉ phản hồi bằng lắng nghe, đồng cảm, tôn trọng.
• Nhắc con: “Ba/mẹ ở đây nếu con muốn chia sẻ.”
5. Ví dụ giao tiếp thực tế hằng ngày
• Con mệt sau buổi học thêm: “Hôm nay học mệt nhỉ, con muốn nghỉ trước hay kể chuyện vui ở trường?”
• Con căng thẳng chuẩn bị thi: “Điều gì làm con lo nhất? Con muốn ba/mẹ giúp lên kế hoạch ôn hay chỉ lắng nghe?”
• Con gặp mâu thuẫn với bạn: “Con thấy chuyện đó khó chịu chỗ nào nhất? Con muốn ba/mẹ nghe hay gợi ý giải quyết?”
Đồng hành cùng tuổi teen không dễ, nhưng là hành trình đẹp nhất của sự trưởng thành – cả của cha mẹ lẫn của con. Khi cha mẹ chuyển từ “kiểm soát” sang “đồng hành”, trẻ sẽ có cơ hội học cách chịu trách nhiệm, phát triển bản lĩnh và giữ kết nối bền vững với gia đình.
Nếu bạn cảm thấy việc trò chuyện với con đang gặp khó khăn, đừng ngần ngại tìm đến chuyên viên tâm lý học đường để được hỗ trợ thêm. Chúng ta đều đang học cách làm cha mẹ tốt hơn – từng ngày.
